آسیب‌ شناسی هایی برای طلاب جدید حوزه های علمیه

منبع: حجت‌الاسلام اکبری جدی، محقق
و پژوهشگر حوزه و معاونت فرهنگی سابق نهاد
درجه: مهم

یادداشت:
این که درهای حوزه را به روی علاقه‌‌مندان ببندیم، نمی‌تواند کار درستی
باشد؛ اما از نظر انضباط و فضای جدید، کسانی که می‌خواهند از امکانات حوزه
استفاده کنند، باید طبق ضابطه باشد. ..

کارشناسان یکی از دغدغه‌های
موجود در حوزه‌های علمیه را آسیب‌های پیش روی طلاب جوان و جدید می‌دانند،
از آنجا که این مبحث در نوع خود مهم و اساسی به نظر می‌رسد، برآن شدیم تا
با مطرح کردن آن و دیدار با اساتید حوزه علمیه به گوشه‌هایی از این آسیب‌ها
اشاره کرده و برای آن راهکار ارائه کنیم. به همین منظور با حجت‌الاسلام
اکبری جدی، محقق و پژوهشگر حوزه، گفت‌وگویی صورت دادیم که نوشتار ذیل حاصل
این دیدار صمیمی است.

××لطفاًبگوییدچهآسیب‌هاییطلابجدیدراتهدید می‌کند؟

یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها آشنا نبودن طلاب جدید با شیوه‌های آموزش و پرورش
در حوزه‌های علمیه است؛ چون طلاب از سیستم جدید مدارس راهنمایی و دبیرستان
وارد سیستم سنتی حوزه می‌شوند؛ بنابراین اگر به آنها اطلاعات لازم داده
نشود،با مشکتطبیقآموزشجدیدوسنتیروبرومی‌شوند؛چون چیزی ازمباحثهوپیش مطالعه و دروس حوزه نمی‌دانند.

×× چه راهحلی برای حل این مشکل پیشنهاد می‌کنید.

ما باید قبل از این که علاقه‌مندان وارد حوزه شوند در این زمینه تبلیغ و
اطلاع‌رسانی داشته باشیم، بدین‌گونه که مثلاً همزمان با هفته مشاغل با
اعزام مبلغ به مدارس راهنمایی و دبیرستان به جذب افراد با استعداد و علاقه‌مند
به حوزه بپردازیم یا با دعوت از مدارس و دانش‌آموزان به حوزه‌های علمیه،
آنها را از نزدیک با فضای حوزه آشنا کنیم و سیستم آموزشی حوزه اعم از متون
درسی، مباحثه و دیگر مسائل را برای آنها بازگو کنیم، همچنین می‌توان در
قالب یک کلیپ تصویری زیبا واقعیت‌ها و ظرفیت‌های حوزه را نشان دهیم از سوی
دیگر می‌توان با تهیه بروشورها و کاتالوگ‌هایی در همین زمینه علاقه‌مندان
را با حوزه‌های علمیه آشنا کرد.

×× آیا برای شناساندن حوزه و بیان قابلیت‌های آن به کارهای عمیق‌تری
نیازمند نیستیم؟

اتفاقاً می‌خواستم به این نکته هم اشاره کنم، نکاتی که به آن اشاره کردم،
تنها از منظر اطلاع‌رسانی است و کارهای عمیقی نیست، ما برای این که
بتوانیم ظرفیت‌ها و قابلیت‌های حوزه را در جامعه به صورتی اساسی نهادینه
کنیم، باید رسانه ملی یعنی صدا و سیما و به‌خصوص سیما وارد زندگی طلاب شود
و برنامه‌هایی را تدوین کند؛ البته چند کار سینمایی هم مثل زیر نور ماه
داشته‌ایم که وارد فضای زندگی طلاب شده است.

××به نظر شما چه کسی باید متولی این مهم باشد؛ آیا حوزه‌های علمیه باید
کار خود به انجام رساند یا به کارگردانان و تهیه‌کنندگان تلویزیون و سینما
بسپارد؟

ما باید قبل از پاسخ‌دادن به این سؤال ببینیم، رسالت حوزه چیست! آیا رسالت
حوزه این است که در همه زمینه‌ها وارد شود و نیرو تربیت کند! به نظر می‌رسد
این مطلب پذیرفتنی نیست؛ وظیفه حوزه تبیین عالمانه دین است؛ اما این که
حوزه مجموعه‌ای از کارگردان‌های زبده‌ای را که در کشور هستند، به کار
بگیرد و با دادن ایده و سوژه‌های مناسب و مشاوره‌های عالمانه از آنها
بخواهد در زمینه کارهای هنری برای شناساندن حوزه فعالیت کنند، درست و
معقولانه است.

×× به بحث اصلی برگردیم، چه آسیب‌های دیگری را برای طلاب جدید مهم می‌دانید؟

سردرگمی در هدف و آینده، بدین منظور که کسی که به حوزه می‌آید نمی‌داند در
آینده به کجا خواهد رسید، شما ببینید امروزه خروجی‌های حوزه در عرصه علمی
از بزرگ‌ترین شخصیت‌ها مثل مراجع عظام را دربر می‌گیرد تا کسانی که اهل
روضه‌خوانی هستند و همچنین در عرصه سیاسی بزرگ‌ترین شخصیت‌ها را مثل رهبر
معظم انقلاب داریم تا افرادی که در اداره‌های کوچک مشغول کار هستند؛
بنابراین خروجی حوزه بسیار متکثر است یعنی از صفر داریم تا صد ولی در
دانشگاه این‌گونه نیست، افراد با خواندن چهار سال لیسانس می‌گیرند و
سردرگمی‌های کمتری هم دارند.

×× چرا ما هر وقت می‌خواهیم حوزه و مشکلات آن را بررسی کنیم ناخود‌آگاه
حوزه را با دانشگاه مقایسه می‌کنیم، مگر این دو نهاد علمی کشور ماهیتاً
متفاوت نیستند؟ آیا این مسأله اشتباه نیست که ما بخواهیم حوزه مثل دانشگاه
شود ؟

بله، این مسأله اشتباه است که ما بخواهیم مثل دانشگاه شویم؛ البته حوزه
علمیه در معنی و ترجمه همان معنای دانشگاه را می‌دهد و در اصل رسالت حوزه‌های
علمیه هم همین بوده یعنی در همه شاخه‌های علوم فعال بوده است، نه تنها در
حوزه دین و اگر حوزه‌های علمیه خودشان را گسترش می‌دادند و در سایر علوم
فعالیت می‌کردند، ما احتیاجی به دانشگاه نداشتیم. در هر حال من هم این
مطلب را قبول دارم که حوزه و سیستم آن تعریف خاص خودش را دارد؛ اما باید
در حوزه تحولات اساسی صورت بگیرد.

×× اگر ما بخواهیم درباره شیوه گزینش حوزه‌های علمیه صحبت کنیم، به دو‌
گزینه محدود‌کردن گزینش و باز بودن درهای حوزه بر می‌خوریم؛ نظر شما دراین
باره چیست؟

ما اگر به تاریخ حوزه‌های علمیه نگاه کنیم، می‌بینیم تاریخ حوزه برمبنای
محدود نبودن گزینش شکل گرفته است؛ البته نه به این معنا که گزینشی درکار
نبوده است، اساتید شاگردان خود را انتخاب می‌کردند یعنی استاد بعد از ورود
طلبه به درس تشخیص می‌داد که آیا او شرایط طلبه شدن را دارد یا نه!

پس این که درهای حوزه را به روی علاقه‌‌مندان ببندیم، نمی‌تواند کار درستی
باشد؛ اما از نظر انضباط و فضای جدید، کسانی که می‌خواهند از امکانات حوزه
استفاده کنند، باید طبق ضابطه باشد.
در عرصه عمومی هر کس می‌تواند این دروس را بخواند؛ اما این که امکانات
حوزه به همه افراد تعلق بگیرد، عاقلانه نیست. ما برای جذب طلاب و علاقه‌مندان
به حوزه باید از دبستان، راهنمایی و دبیرستان شروع کنیم و در این زمینه
سرمایه‌گذاری کنیم مانند مدرسه عالی شهید مطهری که دبیرستانی‌ برای همین
موضوع در نظرگرفته است.

××درباره شیوه‌های گزینش نظریاتی وجود دارد که در حوزه‌های علمیه،
تشکیلاتی باشد که به جذب نخبگان و استعدادهای سطح کشور بپردازد؛ آیا این
ایده می‌تواند ایده صحیحی باشد؟

برای ورود به فضای حوزه استعداد تنها کافی نیست؛ بلکه علاقه‌مندان باید از
نظر قدرت ایمان و عقیده هم در سطح بالایی باشند و اگر ما در سایر نقاط
دنیا می‌بینیم برای اهداف خود این‌گونه کارها را می‌کنند، در حوزه نمی‌توان
این کار را کرد؛ به این سبب که رسالت حوزه چیز دیگری است؛ اما این‌که ما
در نیروهای نخبه انگیزه ورود به حوزه‌ها را ایجاد کنیم، کار درستی است مثل
دورا ن حضرت امام که به خاطر جنبشی که ایشان در سطح جامعه ایجاد کردندع
بسیاری از نخبگان به سمت حوزه‌های علمیه آمدند.

×× بهتراست قدری هم پیرامون مسائل آموزشی حوزه صحبت کنیم؛ به نظر شما آیا
متون درسی حوزه سنگین و مغلق نیست؟

خیر، زیرا سایر دروس تخصصی در دیگر رشته‌ها همین‌گونه است؛ چون متن حوزه
متن تخصصی است. من با ساده‌سازی دروس حوزه مخالفم؛ ولی در عین حال به
سنگین بودن متون معتقد نیستم؛ اما شما متن‌های تخصصی اقتصاد یا ریاضی را
ببینید از دروس حوزه هم سنگین‌تر است، متن‌های تخصصی در همه نقاط دنیا
همین گونه است. متن‌های تخصصی باید سنگینی و وزانت خودش را حفظ کند؛ اما
می‌توان از نظر روش‌های تدریس کاری کرد که دانش‌پژوه زود‌تر به مطلب برسد.

×× هستند از بزرگانی که متون کتاب‌های حوزوی را علمی می‌دانند؛ اما درسی نمی‌دانند،
آیا واقعا این گونه است؟

این طور نیست و من این ایده را قبول ندارم؛ زیرا بسیاری از دروس حوزه
دقیقاً آموزشی است و متدهای آموزشی هم در آن رعایت شده است مثلا علم نحو
را در جامع‌المقدمات ببینید از شرح عوامل که ساده است، شروع می‌شود و
بعداز آن عوامل جرجانی و بعد عوامل ملا‌محسن، سپس هدایه و در نهایت با
صمدیه به پایان می‌‌رسد یعنی از کتاب ساده شروع می‌شود و به کتابی که مشکل‌تر
است، پایان می‌یابد یا در علم صرف از شرح امثله که کتاب ساده‌ای است، شروع
می‌شود و بعد وارد صرف میر می‌شود که همین صرف میر خیلی بهتر ازکتاب‌هایی
است که جدیداً در علم صرف نوشته شده است، در منطق همین گونه است؛ پس این
کتاب‌ها، آموزشی طراحی شده است.

×× پس مسأله تحول در حوزه که یکی هم تحول در متون درسی حوزه است چه می‌شود؟

ما نباید به بهانه تحول در حوزه، همه چیز را به‌هم بریزیم؛ کتاب‌های قدیم
حوزه به گونه‌ای طراحی شده است که همه مطالب به هم ربط دارد و مسائل و
اصطلاحات حوزوی یکدیگر را پوشش می‌دهند؛ ولی ما با وارد‌کردن برخی از کتاب‌ها
و جدایی انداختن میان این دروس، این مزیت را در دروس حوزه ازبین برده‌ایم؛
بنابراین ما اگر می‌خواهیم تحول به وجود آوریم باید در تمامی ارکان حوزه
این تحول را به وجود بیاوریم.

××آیا دروس کنونی حوزه می‌تواند جوابگوی نیازهای جامعه امروزی باشد؟

این حرف، حرف درستی است که ما باید متناسب با نیازهای امروز جامعه سیستم
آموزشی حوزه را طراحی کنیم؛ پس ما باید در سیستم حوزه استعدادها را رده‌بندی
کنیم، کسانی که می‌خواهند تبلیغ بروند، برنامه خاص خودشان را داشته باشند؛
چون تبلیغ تخصص در رسائل و مکاسب را نمی‌خواهد، در سایر رشته‌ها همین طور،
باید نظام آموزشی خاص خودش را داشته باشد.

×× یکی از مشکلات حوزه این است که افرادی که تبلیغ می‌روند یا در رشته‌های
تخصصی حوزه شرکت می‌کنند و در دروسی مثل رسائل و مکاسب به صورت تخصصی شرکت
نکرده‌اند؛ بی سواد محسوب می‌شوند.؟
ما دنبال حوزه خوب هستیم و در حوزه خوب باید هم مبلغ و هم مجتهد باشد و هم
افرادی متخصص در رشته‌هایی همچون تفسیر و کلام باشند؛ از این رو ما به هیچ
صورت نمی‌توانیم بگوییم نقشی را که آیت‌الله فلسفی در حوزه بر عهده داشت
از نقش یک مرجع تقلید کم‌تر بوده است.